PIERŚ

Przedstawienie sylwetki autora w tym cyklu jest dość kłopotliwe, gdyż Philip Roth, rocznik 33, należy do najwybitniejszych prozaików amerykańskich o bardzo bogatej twórczości. Swego czasu  sensację wzbudziła jego trzecia powieść Kompleks Portnoya, do dziś najgłośniejsze jego dzieło. Ostatnie lata to pasmo sukcesów, takie powieści jak Amerykańska sielanka czy Ludzka skaza pokazały jego wielkość i przyniosły wiele nagród

Pierś to książeczka krótka, ale niezwykle urokliwa i inteligentna

Zaczęło się niezwykle – to pierwsze zdanie  książki , a jednocześnie początek ”odysei” głównego bohatera, wykładowcy literatury, Davida Kepesha . Tym  niezwykłym wydarzeniem było swędzenie w pachwinie. Kolejny etap to zaczerwienienie skóry, które zamieniło się w plamę. Towarzyszyło temu odrodzenie pożądania i wzrost doznań seksualnych: „Seks nie w głowie, nie w sercu, lecz rozdzierający naskórek penisa, seks podskórny i ekstatyczny. Wiłem się w łóżku z rozkoszy, szarpałem prześcieradła… Czułem wtedy, że po prostu nie zniosę dłużej tych doznań, płakała, z rozkoszy”. Dalej już nie jest tak przyjemnie – bohater obudzi się jako, „bryłowaty naciek hormonalny”, czyli pierś. Ma konsystencję  gąbki, a główna część masy stanowi tkanka tłuszczowa. W Szczątkowej formie zachował układ krwionośny, nerwowy i wydalniczy, a otworki w brodawce spełniały rolę ust i uszu. Mógł się nimi porozumiewać, natomiast nie miał oczu. Zamknięty w szpitalu, zdany był tylko na lekarzy, ich opiekę i współczucie. David Kepesh rozpoczyna podróż wewnętrzną w celu pogodzenia się ze sobą, odnalezienia swego miejsca w rzeczywistości.

Szczerze mówiąc, skandaliczność tego utworu jest dość delikatna. Oczywiście sam pomysł jest kontrowersyjny, zwłaszcza pop rzez połączenie biegunów penisa i ust. Pierś łączy w sobie cechy i funkcje ust i organów płciowych – dwóch podstawowych środków naszego kontaktu ze światem. Bulwersować może też sprowadzenie całego istnienia jednostki ludzkie do jej życia płciowego. Stąd powieść przesycona jest erotyzmem. Już ablucje dokonywane przez pielęgniarkę doprowadzają go do seksualnej ekstazy. Pojawiają się w jego głowie perwersyjne marzenia i fantazje. Wyobraża sobie Claire, którą zmienia w olbrzymiego penisa, albo że rozbiera się i ssie go, czyli monstrualną pierś. Pożądanie jest tak silne, że nie potrafi o niczym myśleć, jak o zaspokojeniu swoich pragnień.

Nie liczyłbym jednak na zbyt bogate doznania erotyczne. Czytelnik może tylko przez moment zabawić się wizją erotycznych fantazji ukazanych w „Piersi”, gdyż bohater co chwila okrutnie drwi z samego siebie i swych tłumionych pragnień. Roth nie potrafi zdobyć się wobec seksu nawet na odrobinę powagi. Idealnie określił to wybitny pisarz Milan Kundera: „Dla Rotha seks jest problemem samym w sobie. Hedonizm bolesny, problematyczny, ironiczny. Twórczość Rotha stanowi niespotykane połączenie szczerego wyznania z bezlitosną ironią”. Seks i towarzyszące mu poczucie winy zmieniają się tu w jedną wielką farsę. Łatwo więc odczytać „Pierś” jako pastisz Kafkowskiej „Przemiany”, na którą zresztą kilkakrotnie powołuje się sam bohater.

Trudno jednak traktować mikropowieść Rotha tylko i włącznie jako żart i zabawę konwencjami. „Pierś” – jest groteskową parabolą losu człowieka dążącego do zamknięcia się we własnym, odizolowanym świecie i jednocześnie próbującego się z niego wydostać. Podstawowe pytanie – dlaczego Kepesh zamienia się w pierś otrzymuje u „Amerykanina różne odpowiedzi. Być może jest to reakcja na szarość i banalność egzystencji: „Byłem tylko wytrwały. Do przodu, noga za nogą. Punktualność. Uczciwość. Grzeczność. Dobre stopnie ze wszystkich przedmiotów… Chcę stąd wyjść, chcę wariować, szwendać  się, wrzeszczeć jako szalony…” Być może konsekwencja życia w marazmie seksualnym. Po nieudanym małżeństwie, związek z Claire był swoistym układem – rozsądnym i bezpiecznym, pewną stabilizacją. A może w końcu chodzi o pozbycie się niepotrzebnego bagażu reszty ciała, aby pławiąc się we własnym mleku odpłynąć w szczęśliwą krainę zapomnienia, gdzie zniknie zależność od świata zewnętrznego: „Dlaczego nie miałbym mieć wszystkiego, czego pragnę, czego tylko pragnę w każdej sekundzie dnia, jeśli może to wyciągnąć mnie z tego nędznego piekła” – wykrzykuje bohater, a za nim cały świat. Paradoksalnie spełnienie tego pragnienia przynosi jedno wielkie rozczarowanie: bohater nadal potrzebuje obecności kobiet i usług innych ludzi.

Historię Kepesha krytyka odczytywała także w duchy psychoanalizy, tak lubianej przez Rotha. Według niej autor „Piersi” kreśli konflikt ojca i syna – obecny w życiu, jak i w twórczości Kafki. Mechanizm oddziaływania ojca na syna odbywa się według kompleksu Edypa. Chłopiec pożąda matki, lecz pragnieniu temu stoi na przeszkodzie ojciec. Następuje identyfikacja z ojcem, a zarazem niechęć do niego, wynikła z poczucia rywalizacji. W przypadku Kepesha zamiana w kobiecą pierś byłaby wiec buntem przeciw autorytetowi i niszczycielskiej władzy ojca.

Niezależnie od przyczyny przemiany powieść zawiera spory ładunek podtekstów filozoficznych i przynosi ironiczny obraz współczesnego świata. W podstawie, rozmyślaniach i problemach bohatera odbija się kondycji człowieka z końca XX wieku. Przede wszystkim problemy z tożsamością i to nie tylko płciową, poczucie alienacji, zatarcia granicy między realnością a fikcjonalnością życia (bohater twierdzi, że prześcignął Kafkę, który tylko wyobrażał sobie człowieka zamieniającego się w robaka), aspekt formy, konwencji, maski, jaką zakładamy w społeczeństwie.

Niecałe siedemdziesiąt stron groteskowej opowieści o świecie, w którym wszystko jest możliwe.

NAPRAWDĘ SMAKOWITY KĄSEK 

Dodo